Motywy maryjne w średniowiecznych i współczesnych tekstach kultury.
Wstęp
Przypomnij wątki maryjne w zabytkach literatury polskiej:
- Bogurodzica – tekst prawdopodobnie z początku XIII w. Matka Boska przedstawiona jako majestatyczna pośredniczka między Bogiem a ludźmi. Otacza Ją atmosfera sacrum (świętości) i dostojeństwa. Utwór pełnił rolę zbliżoną do hymnu narodowego (śpiewany przez polskie rycerstwo pod Grunwaldem i pod Warną).
- Lament świętokrzyski (Posłuchajcie, bracia miła…). W tej pieśni żałobnej z XV w. Maria traci boskie rysy. Anonimowy autor upodobnił ją do zwykłej kobiety, która z bezsilną rozpaczą patrzy na mękę swojego syna.
Tradycyjne wizerunki plastyczne: rzeźba Matki Boskiej Leśniańskiej (XIV w.) – Madonna zachowuje atrybuty królowej (berło, korona). Podobnie majestatyczna – na obrazach z Częstochowy (z XIII w., poprawiony w wieku XV) i Wilna (Matka Boska Ostrobramska, XVII w.).
Rozwinięcie
Współczesna poezja maryjna:
- Krzysztof Kamil Baczyński Modlitwa do Bogurodzicy. Nawiązuje do tekstu wymienionego w tytule. Wprowadza Maryję w krąg patetycznej tematyki narodowej. Utwór zbliżony do formy modlitwy poprzez: rozpoczęcie tekstu od apostrofy (bezpośredniego zwrotu do adresatki); skierowane do Maryi prośby (są nimi dwa końcowe wersy każdej zwrotki – np. „naucz matki nasze, jak cierpieć trzeba”); anafory – wszystkie zwrotki rozpoczynają się od tego samego słowa: „któraś”.
- Konstanty Ildefons Gałczyński Serwus, Madonna. Całkowita zmiana konwencji! Matka Boska traci monumentalne rysy – staje się tak bliska, że poeta nie waha się przywitać jej koleżeńskim pozdrowieniem. Jednak w Jej obliczu podmiot liryczny czuje swą ludzką niedoskonałość i choć nadal nie zdejmuje błazeńskiej maski, jego monolog, skierowany do Madonny, chwilami przypomina spowiedź („Znają mnie redaktorzy, zna policja konna”), a prośba o przyjęcie przez Nią kwiatów nasycona jest prawdziwą pokorą („Nie gardź wiankiem poety, łotra i łobuza”).
- Ksiądz Jan Twardowski Matka Boska powstańcza. Jeszcze bardziej uzwyczajniona Madonna towarzyszy podmiotowi lirycznemu w każdej życiowej sytuacji: przemierza z nim powstańcze szlaki, nie odstępuje ani na barykadach, ani gdy śpi na kamieniu. Zwracający się do Niej poeta żołnierz deklaruje Jej swą miłość nie w formie podniosłej modlitwy, lecz prosto i nieco naiwnie – jak dziecko albo zakochany nastolatek („Broń bym dobył dla Ciebie, o głodzie wędrował,/ Potajemnie orzechy na ołtarz Ci kładł”). Bezpośredniość nie umniejsza szacunku dla Maryi – sprawia, że przedstawiona Matka Boża staje się nam jeszcze bliższa.
Madonna we współczesnej plastyce:
- E. Munch Madonna (obraz też zwany Madonną z czerwonym nimbem) – 1894 r. Madonna jako piękna naga kobieta o falistych liniach ciała (secesja!) i zmysłowo przymkniętych oczach. W lewym rogu obrazu zamiast Dzieciątka siedzi embrion. Całość okala czerwony „nimb” z ornamentem z… plemników.
- V. Hofman Madonna z Dzieciątkiem i św. Janem (1909 r.). Madonna przybiera postać prostej kobiety (ludowy strój!), która troskliwie tuli swojego synka.
Wnioski
Współczesna literatura odchodzi od wzniosłego przedstawiania Madonny. Z odległego przedmiotu kultu Maria zmienia się w osobę ciepłą, wyrozumiałą dla każdego człowieka. Podobne tendencje obserwujemy we współczesnej plastyce.
Uwaga!
Pamiętaj, że tekst kultury to nie tylko dzieło literackie – także muzyczne, plastyczne, filmowe, teatralne…
Użyj sformułowań
- motyw Madonny
- motyw maryjny
- poezja maryjna
- odchodzenie od wzniosłości, monumentalności, majestatyczności
- eksponowanie kobiecości Marii, ludzkiego wymiaru jej egzystencji, macierzyństwa
